Op 16 juni 2014 is een concepttekst en –toelichting van een nieuwe Erfgoedwet in internetconsultatie gebracht. Hierop kan tot 14 juli a.s. door een ieder worden gereageerd. Zie voor een link naar de website van de overheid hier.
Doel van een nieuwe Erfgoedwet
De Erfgoedwet dient onder meer ter vervanging van de Wet tot behoud van cultuurbezit en de Monumentenwet. Ook de bescherming van maritiem erfgoed wordt onder de reikwijdte van de Erfgoedwet gebracht. De Archiefwet komt anders dan de hiervoor genoemde wetten juist niet onder de reikwijdte van de Erfgoedwet te vallen en zal aldus behouden blijven.
Met de nieuwe Erfgoedwet tracht de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap onder meer bescherming te bieden aan ons roerend cultureel erfgoed (kunstvoorwerpen).
Onderzoek namens de Vereniging Rembrandt
In opdracht van de Vereniging Rembrandt hebben wij onderzocht hoe naar ons idee een zo zorgvuldig mogelijke omgang met ons openbaar kunstbezit in Nederland zou kunnen worden geregeld. Dit onderzoek heeft plaatsgevonden zonder nog kennis te hebben van de inhoud en strekking van de Erfgoedwet.
De hiervoor aangehaalde zorgvuldige omgang richt zich met name tot de vraag of een voor Nederland belangrijk kunstvoorwerp aan het buitenland zou mogen worden verkocht of in handen van een particulier terecht mag komen. In die situaties kan het Nederlandse publiek het betreffende kunstvoorwerp namelijk niet meer of slechts heel moeilijk bezichtigen. Wij duiden dit aan als ‘onttrekking’ van een kunstvoorwerp ‘aan het publiek domein van Nederland’.
Uitkomsten van ons advies
In ons advies komen wij tot een aantal bevindingen en formuleren wij bouwstenen, die de Vereniging Rembrandt aan de wetgever en andere betrokkenen kan reiken. Zie voor een link naar het hele advies hier.
Onze bevindingen tonen in de eerste plaats de urgentie van een nieuwe, toekomstbestendige en transparante regeling aan. Het advies toont in de tweede plaats aan dat er ook daadwerkelijk ruimte bestaat om te kunnen komen tot die (betere) wettelijke regeling, die aan de ene kant bescherming biedt aan het openbaar kunstbezit maar aan de andere kant ruimte laat voor de noodzakelijke dynamiek waarvoor onttrekking van een kunstvoorwerp aan het publiek domein nodig kan zijn. Hierbij kan ook deels de huidige Leidraad Afstoting Museale Objecten van de Museumvereniging worden gevolgd.
Het advies bevat verder de volgende concrete bouwstenen, die zijn te onderscheiden in drie categorieën:
- De reikwijdte van een nieuwe, toekomstbestendige regeling:
- kunstbezit in het privaat en publiek domein dient wettelijk te worden beschermd.
- een wettelijke regeling zou geen ongerechtvaardigde verschillen tussen kunstbezit in het privaat domein en kunstbezit in het publiek domein (meer) mogen kennen.
- de nieuwe wettelijke regeling is voldoende flexibel om onttrekking van kunstvoorwerpen aan het publieke domein waar dat kan te faciliteren (ontzamelen moet mogelijk blijven).
- Bouwstenen van een nieuwe, toekomstbestendige regeling, die maatwerk biedt:
- wettelijke bescherming dient te worden geboden met een vergunningstelsel, waarmee bovendien maatwerk kan worden geboden (een snelle, lichte procedure waar mogelijk, een zwaardere, uitgebreide procedure waar nodig); daarvan maakt onderdeel uit een besloten voorprocedure die musea in de gelegenheid stelt om zonder externe aandacht een onafhankelijke indruk te krijgen van de haalbaarheid van de onttrekking.
- van de wettelijke bescherming maakt verder onderdeel uit een onafhankelijke en kenbare toetsing door een adviescommissie, waarvan het advies zwaarwegend is in de besluitvorming.
- de wettelijke criteria op basis waarvan wordt bepaald of een kunstvoorwerp mag worden onttrokken aan het publiek domein, bieden ruimte aan het nationaal belang en/of nadrukkelijk ook aan regionale en lokale belangen. Een overkoepelend criterium zou de ‘significantietoets’ kunnen zijn.
- het is wenselijk een regeling over de besteding van opbrengsten door verkoop van een kunstvoorwerp in een wet op te nemen en de bestedingsmogelijkheden te beperken.
- Positie stakeholders en (kunst)belangenorganisaties bij de beslissing tot onttrekking van een kunstvoorwerp aan het publiek domein:
- er moet een zorgvuldige interne procedure voorafgaan aan de beslissing om een kunstvoorwerp al dan niet aan het publiek domein te onttrekken via de daarvoor geldende hiervoor geschetste procedure.
- een uiteindelijke beslissing tot verlening van toestemming voor de onttrekking van een kunstvoorwerp aan het publiek domein moet kenbaar worden gemaakt en moet een appellabel besluit inhouden, zodat belangenorganisaties (kunstorganisaties) daartegen (bij de rechter) kunnen opkomen.
Namens de Vereniging Rembrandt zal ook een reactie op de voorgestelde Erfgoedwet door middel van de internetconsultatie worden ingediend. Zie voor meer informatie over de Vereniging Rembrandt haar website hier.
